Er zijn er die beweren dat Hoogbegaafden een soort natuurlijk ‘gevoel’ hebben voor religie. Anderen zijn er van overtuigd dat als je hoogbegaafd bent, je juist niets van religie of geloof, maar juist van harde wetenschappelijke feiten en kennis wil weten, met het idee dat wetenschap en het geloof (het bestaan van een metafysische wereld) elkaar uitsluiten. Deze column gaat over Jozef die, wat wij in onze tijd zouden noemen, minister-president van Egypte was, een wereldmacht zo een drieënhalf millennium geleden. Jozef, de uitlegger van dromen/visoenen die de laagste positie van gedetineerd hulpje in de gevangenis tot hoogste positie onder de Egyptische Farao bekleedde. Hoe zit het met intellect en gevoel voor religie?
Naïef en onhandig?
Het begin van het verhaal over Jozef gaat helemaal niet over zijn wijsheid, inzicht en/of kennis, integendeel hij lijkt nogal dom te zijn in zijn communicatie. Misschien kun je beter zeggen dat hij te naïef en open was en daardoor was het niet handig wat hij communiceerde. Hij had dromen gehad waarbij de conclusie was dat zijn hele familie inclusief zijn ouders voor hem zouden buigen en dat vertelde hij hun ook nog eens. Schijnbaar was hij zelf nogal onder de indruk van zijn dromen, maar zijn broers niet. Die haatten hem erom, in Genesis 37 lees je daarover. Als Jozef zijn broers moet zoeken van zijn vader en hen vindt, gooien ze hem in een put. Ze zeggen dan, ‘we zullen eens zien wat er van zijn dromen terecht komt’ (Gen. 37:19,20). Jozef zit diep in de put en hij komt er pas uit als zijn broers hem verkopen aan mensenhandelaars. Het gezegde, hij gaat van de regen in de drup, is van toepassing op Jozef. Het wordt er niet echt beter op.
Voorspoedig in wat hij doet
Op de slavenmarkt in Egypte wordt Jozef verkocht aan een vooraanstaand man genaamd Potifar. Jozef wordt in zijn huis aan het werk gezet. God stond hem echter middenin zijn leven als slaaf ter zijde, alles wat hij ter hand nam verliep voorspoedig, dat was zichtbaar in hoe hij de hele huishouding inclusief de bedrijfsvoering van Potifar managede (Gen. 39:2). Jozef was daarnaast ook nog eens knap en aantrekkelijk. De vrouw van Potifar was dat ook opgevallen en wilde met hem naar bed, maar hij zei, ‘hoe zou ik zo’n grote wandaad kunnen begaan en zo kunnen zondigen tegen God’ (Gen. 39:9). Het loopt uit de hand als de vrouw zich aan hem wil vergrijpen en hij vlucht. Zij wordt boos en zorgt er voor dat hij in de gevangenis terecht komt. Potifar raakt zo een uiterst gekwalificeerde en integere man, die trouw was en veel betekende voor de bedrijfsvoering, kwijt.
In de gevangenis komt hij een schenker en bakker, die voor de Farao hadden gewerkt, tegen. Zij vertellen hem dat ze een bijzondere droom hebben gehad en naar een uitleg daarvan verlangen. Jozef zegt, ‘De uitleg van dromen is toch een zaak van God? Vertelt u mij die dromen eens.’ Schijnbaar heeft Jozef het vertrouwen dat God hem zal openbaren wat de betekenis is van de dromen. De dromen van de schenker en de bakker worden door hem uitgelegd (Gen. 40:4-23). De uitleg is positief voor de schenker. De schenker dacht echter niet meer aan Jozef toen hij de gevangenis mocht verlaten. Hij vergat hem ondanks dat Jozef had voorzien hoe de loop van de gebeurtenissen zou plaats vinden. Mensen kunnen zomaar vergeten wat je voor hen betekent hebt.
Boodschap van God
Jaren later krijgt de Farao een droom. Er heerst meteen enorme onrust aan het hof. De schenker herinnert zich dan dat Jozef ooit voor hem een droom had uitgelegd, geeft dat door en Jozef wordt erbij gehaald. Dan komt de uitleg van de droom van Farao. Maar Jozef zegt dat niet hij de bron van openbaring is maar God (Gen. 41:16). God geeft een boodschap ook aan de ongelovige farao (Gen. 41:28) ook al begrijpt die het niet. Het advies van Jozef aan farao is een verstandig en wijs man te zoeken en het bestuur over Egypte aan hem toe te vertrouwen, krachtige maatregelen te nemen en een organisatie op te zetten om een opkomende hongersnood aan te kunnen en ook hoe dat te doen 41:33-36 (eigenlijk zie je hier het denken van de hoogbegaafde: hij ziet een probleem aankomen die anderen niet zien, geeft de oplossing en geeft behoorlijk in detail weer hoe een en ander uit te voeren).
Wat duidelijk wordt, is dat Jozef gevoel heeft voor de metafysische wereld. Hij communiceert met God zelf die hem zaken openbaart die je niet door onderzoek of intuïtie kan weten. Dit gaat verder dan een natuurlijk inzicht, het is geestelijk. Toen zei de farao tegen Jozef: ‘God heeft ervoor gezorgd dat je dit allemaal weet. Niemand is zo wijs en verstandig als jij’ (Genesis 41:39 HSV). Het woord ‘wijs’ in het Hebreeuws Chogmah of chagam (waar wij het Jiddische woord gochme of goochem -slim- van hebben) wordt gebruikt om Jozef te omschrijven en heeft een iets bredere betekenis dan wijsheid alleen, het betekent ook vakmanschap en slim. Het woord ‘verstandig’, in het Hebreeuws Biyn, betekent onder andere begrijpen, slim zijn, onderscheiden, intelligent zijn, kennen, denken, ontwaren, waarnemen, inzicht.
De eigenschappen van Jozef
Wat we in het levensverhaal van Jozef kunnen zien is een persoon met grote capaciteiten vol van wijsheid, die meer dan gemiddeld intellectueel was, die daarbij integer en trouw was. Ook had hij inzicht in geestelijke zaken. Hij kon een boodschap van en door God begrijpen en doorgeven. Hoewel hij zo gekwalificeerd was maakte hem dat lang niet altijd succesvol. Als jongeman communiceerde hij niet fijn, raakte hij van de regen in de drup, heeft hij met slavernij en gevangenschap te maken. Hij had de ervaring dat mensen je zomaar kunnen vergeten ondanks wat je voor hen betekent hebt. Het zat hem niet altijd mee. Later in zijn leven veranderde dat bij hem.
Wat opvalt is dat Jozef een doorzetter moet zijn geweest. Ondanks slavernij, een onterechte veroordeling en gevangenschap maakte hij het beste van de situatie waarin hij was, al zal dat waarschijnlijk met tranen gepaard zijn gegaan. Bovendien liet hij, ondanks grote teleurstellingen, het lijntje met God niet los en God liet hem niet los. Wat we kunnen leren uit Jozefs levensverhaal is dat intellect en gevoel voor religie elkaar niet uitsluiten en bij Jozef is het zelfs een geweldige combinatie. Voor hem was de metafysische wereld reëler dan bij zijn omgeving, in die zin zag hij meer dan anderen. Maar dat zal ongetwijfeld niet bij iedereen zo zijn. God werkte uiteindelijk zijn plan uit door Jozef als redder (tijdens de hongersnood) van het volk Israël. Daarmee was hij een voorafschaduwing van Jezus Christus als redder van de mensheid.
Nico Catsburg schreef voor Choochem een serie columns over hoogbegaafdheid in de Bijbel. Dit is deel 10.
