Muziektherapie bij hoogbegaafde kinderen.

Zou muziektherapie een helpend middel kunnen zijn voor hoogbegaafde kinderen? Die vraag heb ik me vanaf het tweede jaar van mijn opleiding tot muziektherapeut gesteld. In mijn afstudeeronderzoek heb die vraag verder geconcretiseerd tot de vraag of muziektherapie helpend kan zijn om de communicatieproblematiek waar hoogbegaafde kinderen tegenaan lopen kan verbeteren.

Inleiding

Over hoogbegaafdheid is in het verleden al veel geschreven. Denk maar aan het baanbrekend werk van bijvoorbeeld Renzulli en Mönks. Ook de laatste jaren verschijnen met groot regelmaat verschillende boeken met hoogbegaafdheid als thema.
De term hoogbegaafd definiëren blijkt lastig te zijn. In het model van de Delphi-conferentie is een definiëring gegeven gebaseerd op de ervaringen van hoogbegaafden zelf. Zij hebben omschreven wat in hun ogen hoogbegaafdheid is. Deze definitie is ook leidend geweest in mijn afstudeeronderzoek waar het ging om het selecteren van hoogbegaafde kinderen.
Over muziektherapie zijn evenveel boeken en artikelen geschreven, ook hiervan heb ik een selectie gebruikt tijdens mijn onderzoek.
De vraag die mij het meest bezig hield was of er ook artikelen of boeken zijn verschenen waarin beide (hoogbegaafd en muziektherapie) gecombineerd worden beschreven. Een lange zoektocht leverde slechts 1 artikel op. Over dit artikel later meer. Echt intensief onderzoek naar de vraag of muziektherapie ook een helpend instrument kan zijn voor hoogbegaafde kinderen bleek niet te zijn uitgevoerd. Daarmee heeft dit onderzoek ook een pioniersfunctie gekregen.

Achtergronden

Voor hoogbegaafden is communiceren met een wereld waarin zij tot de uitzondering behoren een enorme uitdaging. Weet jij hoe de ander jouw opmerking interpreteert? Hoe moet je de uitspraken van de ander duiden? Juist omdat hoogbegaafde kinderen op een heel ander extractieniveau denken en begrijpen dan leeftijdsgenootjes kunnen ze hierin makkelijk vast lopen. Elkaar begrijpen met als te overbruggen kloof een fors verschil in intelligentie is zeker op die leeftijd erg lastig. Hoogbegaafde kinderen worden vaak niet of verkeerd begrepen door hun omgeving. Nu is het helemaal niet erg als je elkaar een keer niet goed begrijpt, maar wanneer je de mensen om je heen meer niet dan wél begrijpt, kan dit leiden tot problemen in de onderlinge communicatie. De manier waarop hoogbegaafde kinderen deze problematiek uiten kan heel divers zijn. Dat kwam in de gesprekken naar ouders duidelijk naar voren.
In de Italiaanse regio Emilia is ca. 50 jaar geleden een interessant project opgestart door de filosoof Loris Malaguzzi. Hij vroeg zich af wat er zou gebeuren wanneer pedagogen samen met kunstenaars vorm en inhoud gingen geven aan de opvoeding van jonge kinderen.
De uitkomst van deze proef leidde tot een nieuwe pedagogische ontwikkeling, die van Reggio Emilia. Een van de dingen die werd ontdekt is dat kinderen gebruik maken van veel meer expressiemiddelen dan alleen de gesproken taal. Ook in kunstzinnige vormen kunnen zij zich uitstekend uiten.
In Italië gaan kinderen later (vanaf ca. 6 jaar) naar de basisschool. De periode dat kinderen daar de kinderdagopvang bezoeken is dus langer dan bij ons gebruikelijk is.
Binnen deze kinderdagverblijven wordt met de pedagogische methodiek van Emilia gewerkt. De resultaten van het werken met deze methodiek is o.a. dat kinderen een breder palet aan uitingsvormen en dus communicatievormen krijgen aangereikt.
Bij mijn onderzoek ben ik er van uit gegaan dat ook hoogbegaafde kinderen relatief eenvoudig in staat kunnen zijn om van een breder communicatiepalet gebruik te maken. Daarbij heb ik ook aangesloten bij het bekende gegeven dat hoogbegaafden in het algemeen kunstzinnige uitingsvormen op een ander extractieniveau weten te waarderen.
Dan blijft nog steeds de vraag of muziektherapie ook als bewezen effectief middel ingezet kan worden. Om daar een goed beeld van te krijgen ben ik op zoek gegaan via wereldwijde databases naar artikelen waarin de werking van muziektherapie bij hoogbegaafden staat beschreven.
Uiteindelijk heb ik met veel hulp slechts 1 artikel gevonden. In dit artikel, van de hand van Dr. Lony Schilt-Ludwig, is het verschil beschreven in de behandeling van een groep adolescente hoogbegaafden. De ene helft krijgt naast de reguliere gesprekshulpverlening ook muziektherapie aangeboden, de ander helft kreeg geen muziektherapie aangeboden. Er is een duidelijk verschil waargenomen in het uiteindelijke resultaat waarbij beschreven is dat de hoogbegaafde adolescenten die ook muziektherapie kregen aangeboden een beter herstel van hun problematiek lieten zien.

Verloop van het onderzoek

Het uitgevoerde onderzoek is opgezet volgens de N=1 methodiek. Deze methodiek biedt de mogelijkheid om de kleinst mogelijke onderzoekspopulatie te onderzoeken, namelijk 1 persoon. De ontwikkeling van de persoon wordt bekeken vanuit een netwerk dat rondom die persoon staat en aan de hand van de verschillende meetdata kan worden berekend of de persoon in kwestie groei laat zien en in welke mate deze persoon groei laat zien.
Het is ook mogelijk om meerdere N=1 onderzoeken te stapelen om zo van meerdere cliënten een meetresultaat te kunnen verkrijgen. Voorwaarde is wel dat dezelfde behandeling, muziektherapie in dit geval, wordt aangeboden ter behandeling van dezelfde problematiek. Aan het door mij uitgevoerde onderzoek hebben 4 hoogbegaafde kinderen in de leeftijd van 6-11 jaar deelgenomen. Zij hebben elk 8 sessies muziektherapie van 45 minuten ondergaan. Binnen deze sessies is gewerkt aan het op gang brengen van of verbeteren van de communicatie binnen het muziek maken. Muziek maken, en vooral sámen muziek maken is per definitie communiceren, maar dan zonder woorden.
Bij het opzetten van het onderzoek heb ik niet de optie opgenomen om de resultaten van verkregen data te kunnen stapelen. Jammer, want zo bleef data verkregen van 3 kinderen in eerste instantie ongebruikt. Uiteraard heb ik de data wel uitgewerkt om zo zicht te krijgen op de resultaten van de overige deelnemers aan het onderzoek.
De resultaten van het onderzoek hebben mij in positieve mate verbaasd. 3 van de 4 kinderen lieten een significantie groei zien. Ook het 4e kind liet duidelijke groei als gevolg van de aangeboden therapie zien.

Conclusies

Het ligt voor de hand de conclusie te trekken dat muziektherapie hoogbegaafde kinderen met communicatieproblematiek kan helpen. Echter om dit te baseren op 4 N=1 onderzoeken, is te kort door de bocht genomen.
Het uitgevoerde onderzoek laat wel zien dat er aanwijzingen zijn die er op duiden dat muziektherapie een helpend middel kan zijn, maar om dit met meer zekerheid te kunnen stellen is een vervolgonderzoek noodzakelijk.
Daarnaast moet er ook rekening gehouden worden met het feit dat het onderzoek is uitgevoerd bij jonge kinderen die zich per definitie snel ontwikkelen.

Vervolgonderzoek

In de aanbevelingen van het uitgevoerde onderzoek is geadviseerd om dit onderwerp verder te onderzoeken. Dat vervolgonderzoek wil ik graag initiëren. Het houdt ook in dat ook de data van de 3 andere deelnemende kinderen meegenomen kunnen worden in dat vervolgonderzoek.
Voor het vervolgonderzoek ben ik op zoek naar ouders en kinderen die mee willen werken aan dit onderzoek.
Voorwaarden om voor dit vervolgonderzoek in aanmerking te komen zijn: Het kind is hoogbegaafd, ondervindt duidelijk hinder in het communiceren (horen en gehoord of gezien worden) met diens omgeving, het kind is tussen de 6 en 11 jaar.
Het vervolgonderzoek gaat uitgevoerd worden in Assen in mijn praktijkruimte. Wanneer er op een andere locatie meer dan 3 kinderen zich aanmelden en er een geschikte ruimte beschikbaar gesteld kan worden (bijvoorbeeld op school) dan is het in overleg ook mogelijk om op die locatie de therapie aan te bieden.
Na aanmelding voor het vervolgonderzoek volgt een intakegesprek waarin de problematiek in kaart wordt gebracht. Dan worden ook afspraken gemaakt over de start van de therapie.
Omdat het vervolgonderzoek een wederzijds belang kent, hanteer ik voor de therapie niet de volledige vergoeding, maar breng ik 50% van de reguliere vergoeding in rekening. Hierbij geldt een ‘no cure, no pay’ regeling.

Literatuurlijst

Brunia, R. (2011) Slim zijn. (1e druk) jubileumuitgave in eigen beheer van de koepel Hoogbegaafdheid
Bruschia, K. E. (1987) Improvisational models of music therapy. (1e druk) Springfield: Charles C. Thomas Publisher
Dawson, P. & Guare, R. (2011) Smart but Scattered: The Revolutionary “Executive Skills” Approach to Helping Kids Reach Their Potential . Guilford Publications, Inc
Delfos, M.F. (2014) Luister je wel naar mij? (17e druk) Amsterdam: SWP
Derksen, R. (2013) Gevoelig hoogbegaafd. (1e druk) Steenwijk: 248media uitgeverij
Edwards, C., Gandini, L. & Forman, G. (Eds.) (1998). De honderd talen van kinderen. De Reggio Emilia benadering bij de educatie van jonge kinderen. Amsterdam: SWP
Holthinrichs, H. & van Aubel, S (2009) Melodieën: muziek in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Groningen: NOVO
Huisingh, A. (2008) Zicht op… Reggio Emilia: Achtergronden, literatuur en websites Utrecht: uitgave in eigen beheer cultuurnetwerk Nederland
Jellema, M. (2013) Uit het hoofd. Vakblad voor vaktherapie. 2013-4. Pagina 29-35
Kooimans, M.B.G.M. (2008) Hoogbegaafd, dat zie je zo! Ede: Oya producties
Meeuwig, M., Schepers, W. & Werf, T. van der (2007). Sporen van Reggio. Een introductie in de Sporen-pedagogiek. Amsterdam: SWP
Molen, van der H.T. (1997) Klinische psychologie: Theorieën en psychopathologie. (1e druk) Groningen: Wolters-Noordhoff BV
Mönks, F.J. & Span, P. (1985) Hoogbegaafden in de samenleving. (1e druk) Assen: Van Gorcum.
Renzulli, J.S., & Reis, S.M. (1985). The schoolwide enrichment model: A comprehensive plan for educational excellence. Mansfield Center, CT: Creative Learning Press
Schilt-Ludwig, L. (2010) Treating a Clinical Sample of Highly Gifted Underachievers with Music Therapy an Exploratory Study. Nova Sience Publishers
Smeijsters, H. ( 2006) Handboek muziektherapie : Evidence based practice voor de behandeling van psychische stoornissen, problemen en beperkingen. (1e druk) Houten: Bohn Stafleu van Loghum
Smeijsters, H. (2008) Handboek creatieve therapie. (3e, herziene druk) Bussum: Uitgeverij Coutinho
Spreen, M. (2009) Lectorale rede gehouden over n=1 onderzoek . Geraadpleegd op 26-03-2014 via http://www.stenden.com/nl/bedrijven/lectoraten/swat/Documents/LR%20stendenboekje %20Rede%20Marinus%20Spreen%20def.pdf
Spreen. M. (2011) powerpoint over N=1 onderzoek, PDF horend bij een lezing gegeven in Amsterdam. Geraadpleegd op 26-03-2014 via http://www.neja.nl/uploads/media/neja_masterclass_n1.pdf
Verhoeven, N. ( 2011) Wat is onderzoek? (4e druk) Den Haag: Boom Lemma uitgevers
Verhulst, F.C. (2005) De ontwikkeling van het kind. (9e druk) Assen: Van Gorkum
Webb, James T.(2004) Misdiagnosis and Dual Diagnosis of Gifted Children. ) Scottsdale: Great Potential Press
Welling, Frouke I. ( 2005) Kinderen en slim zijn ( 1e druk) Utrecht / Antwerpen: Kosmos-Z&K uitgevers

www.muziekpraktijkvandermark.nl                                           info@muziekpraktijkvandermark.nl