Weg met het label ‘hoogbegaafd’, op naar individuele oplossingen voor kinderen met talent die vastlopen in het reguliere onderwijs, vindt ontwikkelingspsycholoog Lianne Hoogeveen. De afgelopen twintig jaar verdiepte ze zich al in mensen met hoge cognitieve capaciteiten, nu is ze bijzonder hoogleraar Identification, Support and Counseling of Talent aan de Radboud Universiteit en onderzoekt ze verborgen talent. ‘Leerkrachten, ouders en scholen hebben meer lef nodig om individuele onderwijsaanpassingen uit te proberen. Dat het dan misschien fout gaat, is minder erg dan het kind negeren en niets doen.’
Lianne Hoogeveen vertrok na haar studie ontwikkelingspsychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen naar Peru om te werken. Als ze begin jaren negentig met haar Peruaanse man en jonge kinderen terug naar Nederland komt, is er weinig werk voor psychologen. Ze besluit haar afstudeerbegeleider hoogleraar ontwikkelingspsychologie Franz Mönks te benaderen. Bij het door hem opgerichte Centrum voor BegaafdheidsOnderzoek (cbo, nu cbo Talent Development), werken twee medewerkers en omdat een van hen met zwangerschapsverlof is, kan Hoogeveen meteen aan de slag. Aanvankelijk dacht ze dat ze erop achteruit was gegaan. In Peru hielp ze immers mensen die echt hulp nodig hadden, hier zou ze slimme kindjes gaan helpen. Maar al na het eerste gesprek dat ze met een moeder en haar kind voerde, verdwenen al haar vooroordelen als sneeuw voor de zon. Ze bleef er werken. Momenteel is ze bijzonder hoogleraar Identification, Support and Counseling of Talent aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast is ze hoofdopleider van de Radboud International Training on High Ability, die opleidt tot ‘echa-Specialist in Gifted Education’. Als gz-psycholoog begeleidt ze adolescenten en volwassenen bij het cbo Talent Development. Hoogeveen is voorzitter van de European Council for High Ability (echa), en docent op de afdeling pedagogische wetenschappen waar ze de mastervariant Gifted Education coördineert.
Een interview met Lianne Hoogeveen, door Anouk Bercht, in ‘de Psycholoog’, een tijdschrift van het Nederlands Instituut van Psychologen.
De Psycholoog is het tijdschrift van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), de landelijke beroepsvereniging van psychologen. Het heeft als doel de wetenschappelijke en beroepsontwikkelingen binnen de psychologie onder de aandacht te brengen.
U doet géén onderzoek naar hoogbegaafde kinderen en volwassenen, maar naar ‘verborgen talenten’. Wat verstaat u daaronder?
‘Mijn onderzoek is gericht op kinderen en volwassenen die hun capaciteiten niet kunnen waarmaken binnen het reguliere onderwijs. Het gaat om mensen van wie je op de een of andere manier ziet dat de mogelijkheid tot presteren op hoog niveau aanwezig is, mensen met potentieel talent. Ik vind dat je vervolgens per kind moet kijken wat het nodig heeft om die talenten wel te kunnen ontwikkelen. Labelen als ‘hoogbegaafd’ is daarvoor niet nodig, een label geeft niet aan waar een individueel kind behoefte aan heeft. Bovendien moet je dan uitleggen welke definitie je gebruikt, er bestaan er meerdere voor hoogbegaafdheid. En labelen heeft ook nog eens gevolgen voor degenen die je niet labelt. Mogen die leerlingen dan bijvoorbeeld niet meedoen met een plusklas (een klas om makkelijk lerende kinderen onderwijs op maat te bieden, red.)? Ook niet als ze daar wel van zouden profiteren?’
Ik heb kinderen gezien die zonder iets te leren de basisschool verlieten, omdat ze alles al konden en wisten
Hoe herken je kinderen met potentieel talent?
‘Dat is ingewikkeld. Iemand met hoge capaciteiten laat die immers niet altijd zien. Toch kun je potentieel talent wel herkennen. Het zijn kinderen die om wat voor reden dan ook niet in staat zijn hun mogelijkheden te laten zien. Soms merkt een leraar dat er iets niet helemaal goed zit bij een leerling, maar kan er de vinger niet op leggen. Dan is het goed om, naast andere mogelijkheden, te kijken of er wellicht sprake is van te weinig uitdaging binnen het reguliere curriculum. Als dat één van je hypotheses is, kun je dat verder gaan onderzoeken. Ik heb bijvoorbeeld een paar keer meegemaakt dat de docent aangaf dat er problemen waren met lezen, maar dat ouders aangaven dat het kind thuis wel graag allerlei boeken las. De boeken die het kind thuis las waren van een hoger niveau dan de boeken op school, en het kind had de indruk dat het niet de bedoeling was die op school te lezen. Kinderen willen vaak vooral gewoon zijn, niet opvallen en sociaal meekomen.
Kinderen met potentieel talent kun je soms ook herkennen doordat ze in de problemen komen als ze voor het eerst inspanning moeten leveren voor schoolwerk, misschien daardoor zelfs afhaken. Als kinderen gewend zijn huiswerk te maken zonder enige moeite, zijn ze niet gewend iets te ‘leren’. Het vak Frans is daarvan een goed voorbeeld, omdat de meeste leerlingen dat voor het eerst krijgen op de middelbare school.
Potentieel talent kan tot slot ook gaan over kinderen die nooit hun huiswerk maken, maar wel naar school komen met eelt op hun vingers van al het gitaarspelen.’
Potentiële talenten zijn volgens u dus ook kinderen die goed zijn in gitaarspelen. Hoe verhoudt potentieel talent zich dan tot intelligentie?
‘De twee hangen niet perse samen, al heb ik me in mijn werk tot nu toe vooral gericht op intellectuele capaciteiten. Maar volgens mij gaat ‘hoogbegaafdheid’ over veel meer dan dat. Ook op het mbo zitten talenten. We moeten stoppen met het gymnasium steeds bovenaan te plaatsen en het mbo onderaan. Op al die niveaus kom je mensen met talenten en hoge capaciteiten tegen. Ze zouden op gelijke hoogte moeten komen. Het ene is niet beter dan het ander, maar dat is misschien te idealistisch gedacht hoor.’
Lees meer vragen en het hele interview in het artikel van ‘de Psycholoog’
Hier wordt antwoord gegeven op vragen, zoals:
-
- Hoogbegaafdheid gaat dus ook over goede voetballers?
- Wat is het verschil tussen potentieel talent en talent? Uit onderzoek van Anders Ericsson blijkt toch bijvoorbeeld dat talent enkel te maken heeft met hoeveel uren je ergens insteekt?
- Een van uw promovendi doet onderzoek naar of je in kindertekeningen kunt herkennen of iemand hoge capaciteiten heeft. Hoe werkt dat?
- U wilt onderzoek doen naar hoe basis- en middelbare scholen beter in de behoeften van kinderen met talent kunnen voorzien. Hoe doen scholen dat nu?
- Wat moeten leerkrachten weten om leerlingen met talent te kunnen herkennen?
- en nog veel meer
