Een van de karaktereigenschappen van de gemiddelde hoogbegaafde is een hoog rechtvaardigheidsgevoel. Velen zullen aangeven dat dit niet specifiek voor hoogbegaafden zo is, en dat is terecht. Andere mensen hebben ook wel een hoog rechtvaardigheidsgevoel. Prof. dr. Tessa Kieboom, een expert op het gebied van hoogbegaafdheid, benadrukt dat hoogbegaafdheid voor een belangrijk deel ook tot uiting komt in bepaalde karaktereigenschappen van de hoogbegaafde. Zij deelt hoogbegaafdheid op in een denkluik en een zijnsluik. In het denkluik zijn intelligentie, creativiteit en motivatie leidend, maar het zijnsluik is volgens haar een net zo belangrijk aspect van hoogbegaafd zijn. Het zijnsluik bestaat uit een groot rechtvaardigheidsgevoel, een grote gevoeligheid, een kritische instelling en het ‘hoog leggen van de lat’. Dat zijnsluik zit waarschijnlijk zo in elkaar of functioneert zo, mits er geen andere bijzondere aspecten zijn zoals bijvoorbeeld autisme of narcisme. In het boek ‘Hoogbegaafde Volwassenen’ komt Rianne van de Ven op grond van onderzoeksgegevens tot de conclusie dat 87% van de volwassenen die zich als hoogbegaafd identificeren HSP (hoog gevoelig) zijn. Als je de gegevens bekijkt lijkt er, hoewel het niet hetzelfde is, een verband te zijn tussen HSP en het zijnsluik van Kieboom, waar dus ook een groot rechtvaardigheidsgevoel bij hoort.
Goed opgeleid en muzikaal
Een van de personen uit de bijbel die we als hoogbegaafd zouden kunnen zien, is Mozes. Hij was de geadopteerde zoon van de dochter van de Farao van Egypte. Doordat hij zijn opvoeding aan het hof genoten had, werd hij onderwezen in alle kennis van de Egyptenaren en werd een machtig man in woord en daad (Hand. 7:22). Hij was een musicus en componeerde een prachtig lied (Ex. 15:1). Hij werd op latere leeftijd de begaafde leider van het volk Israël, was een profeet (Deut. 34:10), sprak recht (Ex. 18:13) en was een soort intermediair (Ex. 20:19) tussen God en het volk. Tevens toonde hij het zijnsluik zoals Kieboom het noemt, hij was gedreven en intens en behept met een groot rechtvaardigheidsgevoel, maar dat paste hij eerst nogal ongecontroleerd toe. Toen Mozes volwassen geworden was, zocht hij op een dag de mensen van zijn volk op. Hij zag welke zware dwangarbeid ze verrichtten en was er getuige van dat een Hebreeër, een volksgenoot van hem, door een Egyptenaar werd geslagen. Hij keek om zich heen, en toen hij zag dat er niemand in de buurt was sloeg hij de Egyptenaar dood; hij verborg hem onder het zand (Ex. 2:11,12).
Korte tijd later wil Mozes een conflict oplossen tussen twee volksgenoten, maar die beginnen over zijn misdaad te spreken. Hij beseft dat iedereen dat te weten kan komen, ook aan het hof, en hij vlucht, komt in een woestijn terecht en waarschijnlijk niet alleen fysiek maar ook mentaal. Die periode duurt veertig jaar en dan gaat God tot hem spreken over het feit dat Mozes het volk Israël, dat zwaar verdrukt wordt, uit Egypte moet leiden, maar wel onder Gods leiding, niet door eigen kracht. Het is voor te stellen dat, hoewel dat niet omschreven staat, Mozes zich onbekwaam achtte, ook vanwege zijn levensverhaal, waarin moord een zeer bepalende rol had gespeeld. Van een zeer gedreven nog relatief jonge man was Mozes na zijn misdaad en veertig jaar woestijnervaring veranderd in een ouder persoon die het allemaal niet zo zag zitten met het leiderschap. God zag het echter wel met hem zitten, zelfs na al zijn tegenstribbelen en excuses dat hij zich niet geschikt als leider en profeet zag en ook niet als spreker, er was er vast wel een, wie dan ook, die het beter zou doen. God is het helemaal niet eens met Mozes en wordt van al dat tegenstribbelen boos.
Leren vertrouwen op Gods weg
Uiteindelijk gaat Mozes onderweg, maar hij doet dat omdat God met een oplossing komt in de hulp van Mozes’ broer Aaron en misschien ook wel omdat Mozes besefte dat hij bij God over de grens was gegaan met zijn twijfel. God had gezegd: Ik zal bij je zijn (Ex.3:12), maar Mozes bleef twijfelen. Hij was van een gedreven en intense persoon die onrecht niet kon uitstaan, veranderd in een teruggetrokken trage twijfelaar. Zijn persoonlijkheid was onderuitgehaald en moest weer opgebouwd worden.
Als je de informatie over hoogbegaafden leest, dan zie je dat je als ‘klassieke’ hoogbegaafde anders denkt dan de omgeving. Onrecht doet je wat, je zoekt de betekenis achter woorden en zaken, je bent vaak pijnlijk gevoelig, je bent zeer complex, je houdt integriteit hoog, en de waarheid vertellen heeft je in de problemen gebracht. De waarheid aan Farao, de leider van het machtigste land ter wereld, vertellen, zal echter Mozes’ door God opgedragen taak worden. Dat doet hij en het heeft eerst geen effect, wat Mozes tot wanhoop leidt (Ex. 5:22,23). Dat bevestigt Mozes in zijn negatieve zelfbeeld, ook nadat God hem opnieuw roept (Ex. 6:12,30). Toch zie je Mozes in zijn ‘roeping’ groeien. Van nature was hij al een leider die voor rechtvaardigheid wilde gaan, maar nu moest hij leren dat op Gods commando en tijd te doen. God bevrijd Israël uit de slavernij in Egypte, maar als ze bij de berg zijn gekomen waar God zich openbaart aan het volk en Mozes wat lang wegblijft op het moment dat God de wet in steen gegrafeerd aan hem geeft, gaat het volk een andere god in de vorm van een kalf aanbidden. Die zou hun zogenaamd bevrijd hebben uit Egypte en er ontstaat een situatie waarbij het volk zich seksueel totaal misdraagt. Als Mozes bij het volk terugkeert, komt zijn rechtvaardigheidsgevoel omhoog. De God die het volk bevrijd heeft wordt niet geëerd, een andere zogenaamde god krijgt de eer en dat is een enorm onrecht. Bovendien misdraagt het volk zich. Mozes gooit de stenen plakken waarop de wet staat stuk. God wordt niet boos op Mozes, maar wel op het volk en Mozes ontvangt opnieuw de wet gegraveerd in steen.
Omgaan met een groot rechtvaardigheidsgevoel
Mozes heeft meer momenten gehad dat hij even zijn rechtvaardigheidsgevoel liet ontsporen. Hoe moeilijk is het ook als je daar een grote hoeveelheid van hebt toebedeeld gekregen en je met onrecht geconfronteerd wordt. Anderen zullen het niet snappen en vinden dat grote gevoel voor rechtvaardigheid soms ook onzin, juist in een tijd waarin waarheid een vloeibaar begrip is geworden, want als ieder zijn eigen waarheid heeft, dan is er natuurlijk ten diepste geen waarheid en waar is je rechtvaardige gevoel dan op gebaseerd? Mozes kon in ieder geval zijn rechtvaardigheidsgevoel nogal agressief uitten, maar God ging met hem op weg. Hij was een moordenaar, maar later in zijn leven door het spreken van God en misschien wel door de woestijnervaring gevormd, was Mozes een zeer bescheiden man – niemand op de hele wereld was zo bescheiden als hij, staat er in Numeri 12:3. Dus God kan wat met mensen die zeer complex zijn, een groot rechtvaardigheidsgevoel bezitten, niet helemaal volgens de regels van het spel leven, de nodige vragen en opmerkingen hebben en soms gewoon tegenstribbelen, … maar uiteindelijk toch naar Hem luisteren.
Nico Catsburg schreef voor Choochem een serie columns over hoogbegaafdheid in de Bijbel. Dit is deel 11.
